© VPRO

dinsdag 23 mei

» Voorpagina

De liedjes van Mr. Partridge en XTC

02:02 - 06:00    Radio 1

Al dertig jaar toonaangevend: XTC - de band dan. Franz Ferdinand en de Kaiser Chiefs noemen hun eerste elpees als grote voorbeeld. Een bezoek aan het schuwe genie Andy Partridge, liedjesschrijver.

Ergens in Swindon, een typische smalltown in Engeland. Een waterig zonnetje boven een rijtjeshuis. De deur gaat open en vanachter een John Lennon-brilletje kijken mij twee guitige ogen aan. Even stil. 'Je ziet er erg Hollands uit, je bent geslaagd voor de test, kom binnen.' Andy Partridge. Een van de grootste Engelse liedjesschrijvers en het hart van XTC, de band die de laatste tijd weer sterk in de belangstelling staat omdat de nieuwste generatie britpoppers ze als voorbeeld noemt.
Het eerste nipje thee is nog niet naar binnen of het gesprek gaat over tinnen soldaatjes, speculaasjes door de eeuwen heen en beider voorkeur voor de vergeten Amerikaanse zangeres Judee Sill. Partridge is een echte Engelse excentriekeling. Eigenwijs, immer goedgemutst - ook letterlijk; hij verzamelt mutsen, hoeden en petten - en voorzien van een gigantische kennis over onderwerpen die er gelukkig niet toe doen. Behalve als het over liedjes gaat. 'Ik wil altijd weten hoe ze zijn gemaakt, als een anatoom ontleed ik liedjes.' Hij schiet heen en weer tussen het werk van Captain Beefheart, Syd Barrett en Engelse liedjes uit de jaren dertig. 'Onlangs zag ik die documentaire over Dylan. Ik dacht, hoog tijd om iets van die man te kopen. Kwam ik toch weer thuis met een cd van George Formby.'
Waar komen zijn eigen liedjes vandaan? 'Het begint met verwondering. Je staat in de supermarkt, zal ik dit brood kopen of dat, en dan... Dit brood. Dat brood. Dit. Dat. Tadaa, boemtja en bam: een liedje! Dan moet ik snel naar huis lopen en het liedje voor mezelf zingen. Andere liedjes kwamen terwijl ik de hond uitliet, bijvoorbeeld 'Humble Daisy'. Ik was stomverbaasd dat de madeliefjes binnen één nacht waren opgekomen. Mmmm, ach, wat een mooi bloempje. Weer een liedje. Eigenlijk is het een klein mysterie, wat zeg ik, een bloody big mystery. Mijn hoofd moet leeg zijn, dan komt er een engel, fluisterend; hey Andy, probeer dit. Daarna begint het echte werk. Het is als een toneelstuk, waarbij je maar enkele regels krijgt, vervolgens moet jij het stuk schrijven. Liedjes zijn kleine toneelstukken.'

Glazenwasser
Franz Ferdinand, Kaiser Chiefs en Field Music noemen de eerste drie elpees van XTC als hun voorbeeld. Andrenaline-verhogende pop als klinkende striptekeningen, die dertig jaar geleden al opviel in het punk- en new wave-geweld. Hits scoorde XTC er niet mee, al kietelde 'Making Plans for Nigel' in 1979 de onderste regionen van de hitparade. Andy voelt zich gevleid in de rol van 'godfather van de new new wave'. Maar: 'Het vroege werk is verschrikkelijk. Zonder uitzondering. Het beste wat je kunt zeggen is dat het een jeugdige arrogantie en energie heeft. Liedjes als een klungelige teenager op een feestje. Ik ben er! Het feestje kan beginnen! Daarna gooit hij de asbak om en een plant. Je ziet de mensen denken, mijn god, wie heeft hem uitgenodigd. Van die liedjes dus. Toen vond ik het trouwens wel goed wat ik schreef. Je moet wel, anders kun je maar beter meteen glazenwasser worden.'
XTC ontwikkelt zich in de jaren tachtig tot de band van Pure Pop. Collega-muzikanten en critici struikelen van enthousiasme over de woorden om elpees als English Settlement en Skylarking te beschrijven.
Wanneer is een liedje goed? 'Als ik wou dat ik het zelf had geschreven. Of het nu van een ander is of van mij. Een liedje moet alle haren rechtop laten staan, het moet je bang en blij tegelijk maken. Dit klinkt belachelijk; om sommige van mijn liedjes moest ik huilen. Snik en wauw! Waarom kreeg uitgerekend ik dit liedje! Waarom fluisterden ze dat niet in het oor van Elvis Costello of David Bowie? Ik vergeet ze trouwens vijf minuten nadat de opname klaar is. Er is geen enkele reden om ze te onthouden. Ruimte voor nieuwe!'

Moddergeluid
In 1998 verschijnt het voorlopige hoogtepunt van XTC, de cd Apple Venus, of zoals een criticus schreef: zo klinken The Beatles anno nu. Op Apple Venus staat het beste liedje wat Andy uit zijn pen weet te krijgen: 'Easter Theatre'. Hij pakt een gitaar. 'Kijk, vaak leg ik mijn vingers als een soort spastische knoop op de gitaarsnaren. Als het geluid me bevalt, gebruik ik het. Voor "Easter Theatre" had ik een akkoord, een soort moddergeluid. Toen ik één noot veranderde, was het net alsof er iets uit de modder kwam. Nog een akkoord erbij, het geheel omhoog, en wacht eens even. Iets komt uit de grond. Wat? Aha, bloemen! Wanneer? Rond Pasen! Daar was het. Easter theatre. Alles klopte, het wolkendek scheurde, de zon scheen volop. Waarom ik er zo trots op ben? Omdat ik eindelijk afscheid nam van mijn muzikale helden. Lennon & McCartney, Brian Wilson, Ray Davies. Ik denk werkelijk dat "Easter Theatre" zo goed is als bijvoorbeeld "Strawberry Fields Forever". Ziekelijk, ik weet het, maar misschien waar.'
Het mooiste liedje ooit? '"The Kiss" van Judee Sill. Zonder twijfel. Dit is een kristallen pijltje, dat in slow motion naar je hart gaat. Brian Wilson achter een klavecimbel, Johann Sebastian Bach met een twaalfsnarige gitaar. Als ik nu schrijf, denk ik vaak, wat zou Judee er van vinden'.
Na 1998 wordt het stil rond XTC. Optreden doet de band al jaren niet meer en Andy concentreert zich tegenwoordig op het produceren en schrijven van en voor anderen. 'Met iedere plaat heb ik ernaar gestreefd om beter te worden. Apple Venus kan ik niet overtreffen. Misschien moet ik iets geheel anders gaan doen. Andere muziek, andere invalshoek. Wellicht moet ik wel eerst veel kapotgooien, om met iets nieuws te beginnen. Dus wie weet, zijn dit de Jaren Van Het Grote Kapot Gooien. Nu ik erover nadenk, voel ik steeds meer voor het vak van glazenwasser.'
Andy Partridge wordt voor 2020 geen glazenwasser. Aan het eind van de middag zitten we namelijk in 'Shabbey Road', zijn eigen kleine studio achter in de tuin. Vol enthousiasme laat hij nieuwe liedjes horen. 'Wat vind je?' Dat hij nog steeds het vak beheerst; wondermooie liedjes schrijven.

Frank de Munnik

Grensverkeer: Andy Partridge Nacht
Radio 1, 02.02-06.00 uur
http://www.vpro.nl/grensverkeer

Website XTC